ΑΥΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ... ΤΑ ΤΙΤΑΝΟΤΕΡΑΣΤΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑΡΙΑ ΜΑΣ...

Η γλωσσολογική δυνατότητα της Ελληνικής να σχηματίζει τερατωδώς πολυσύνθετες λέξεις είναι ένα φαινόμενο καλά πιστοποιημένο στο διάβα στο ιστορικού χρόνου.

Όταν λοιπόν η γλωσσική αυτή ευχέρεια συνδυαστεί με τη λεξιπλαστική φαντασία του ομιλούντος, τότε ο συνδυασμός μπορεί να αποδειχθεί εκρηκτικός!

Λέξεις-σιδηρόδρομοι δηλαδή που έχουν βαλθεί να πουν και να περιγράψουν τα πάντα εντός της επικράτειάς τους, εκτοξεύοντας το πολυσύλλαβο στα ακρότατα όριά του.

Θα μπορούσε φυσικά να είναι ολόκληρες προτάσεις, αλλά σαν άσκηση λες του νου οι κοινωνοί της ελληνικής αποπειρώνται συχνά-πυκνά να σπάσουν τα κοντέρ της λεξιλογικής δημιουργικότητας, άλλοτε πετυχημένα και άλλοτε ολότελα αποτυχημένα.

Ας πάμε λοιπόν ένα ταξίδι στον κόσμο της γλωσσολογικής πλαστικότητας για να δούμε γλωσσικά παιχνίδια με δεκάδες (τουλάχιστον!) συλλαβές.

Και μια σημείωση: οι λέξεις που θα δούμε δεν είναι μόνο οι λεξικογραφημένες (αυτές που συναντάμε κοντολογίς στα λεξικά της ελληνικής) ή αυτές που έχουν εμφανιστεί σε κείμενα, αλλά και τεχνητές λέξεις, καθώς εκεί κρύβεται όλος ο ανυπέρβλητος πλούτος της γλώσσας μας…

Η απολύτως μεγαλύτερη όλων: η κληρονομιά του Αριστοφάνη

Η μεγαλύτερη λέξη της Ελληνικής μάς έρχεται από την αρχαιότητα και είναι παρακαταθήκη του μεγάλου μας κωμικού δραματουργού Αριστοφάνη. Είναι στις «Εκκλησιάζουσες» που ο σατιρικός ποιητής περιγράφει μια συνταγή, ένα φαγητό κοντολογίς που αποτελείται από όχι λιγότερα από 172 γράμματα. Για να το δούμε:

λοπαδοτεμαχοσελαχογαλεοκρανιολειψανοδριμυποτριμματοσιλφιολιπαρομελιτο-
κατακεχυμενοκιχλεπικοσσυφοφαττοπεριστεραλεκτρυονοπτοπιφαλλιδο-
κιγκλοπελειολαγωοσιραιοβαφητραγανοπτερυγών

Είναι στους στίχους 1169-1175 που ο Αριστοφάνης περιγράφει τη μαγειρική συνταγή των 172 χαρακτήρων και 78 συλλαβών, που αποτελείται από όχι λιγότερα από 27 συνθετικά! Συστήνεται βέβαια θερμά να αποφύγετε πάση θυσία την παρασκευή του εκλεκτού(;) εδέσματος, καθώς το φαγητό περιέχει τα πάντα, ένα συνονθύλευμα από ψάρια, πουλερικά και θαλασσινά, διανθισμένα με λαγό και μέλι, τα οποία σιγοβράζουν για ώρες στη χύτρα.

Μια πρόχειρη μετάφραση του γλωσσοδέτη (σκεφτείτε τον φουκαρά τον ηθοποιό που πρέπει να τον πει κιόλας επί σκηνής!) θα ήταν κάπως έτσι:

γιουβετσοψαροσάλαχαγαλεοκεφαλόψωματουρσοτσιχλοπίτσουνακοκορολαγο-
στίφαδακοτσυφομελοπίπεραστραγαλοτυροπέτμεζατρυγονομυαλομύζηθρα-
ψητοκοτοπερίστερακρεμμυδοσκορδολάχαναντοματοαγγουροράπανα

Και για να κάνουμε λιανά το αριστοφανικό μακρινάρι, ιδού και τα συστατικά του ομολογουμένως περίεργου εδέσματος:

λοπάς (γεύμα)
τέμαχος (φέτα ψαριού)
σέλαχος (σαλάχι)
γαλεός (σκυλόψαρο)
κρανίον (κεφάλι)
λείψανον (υπόλοιπα)
δριμύς (πικάντικα)
υπότριμμα (διάφορα υλικά κοπανιστά)
σίλφιον (είδος του φυτού «νάρθηκας»)
κάραβος (κάβουρας)
μέλι
κατακεχυμένος (περιχυμένος)
κίχλη (το πουλί «τσίχλα»)
επί
κόσσυφος (κοτσύφι)
φάττα (φασοπερίστερο)
περιστερός (οικιακό περιστέρι)
αλεκτρυών (κοκοράκι)
οπτός (ψητός)
κεφάλιον (κεφαλάκι)
κίγκλος (υδρόβιο πτηνό)
πέλεια (μαύρο βραχοπερίστερο)
λαγώος (λαγός)
σίραιον (βρασμένο κρασί)
βαφή (σάλτσα βουτήματος)
τραγανός
πτέρυξ (φτερό)

Η μεγαλύτερη αναμφίβολα λέξη της αρχαίας ελληνικής έπαιξε στο ελληνικό ίντερνετ ως η μεγαλύτερη του κόσμου (φυσικά!), με τις αναφορές να τη θέλουν κάτοχο του Ρεκόρ Γκίνες.

Κάτι τέτοιο ωστόσο δεν επιβεβαιώνεται, τουλάχιστον έπειτα από το 1990, καθώς στο Βιβλίο Γκίνες η μεγαλύτερη λέξη του κόσμου είναι ένα σανσκριτικό μακρινάρι του 16ου αιώνα, ένα κοσμητικό επίθετο που περιγράφει μια χώρα και το συναντάμε σε ποιητικό-πεζό έργο, το οποίο μεταγραμματισμένο στο λατινικό αλφάβητο καλύπτει όχι λιγότερους από 428 χαρακτήρες (25 ολόκληρα επίθετα).

Αν και το απόλυτο ρεκόρ ανήκει χωρίς άλλο σε μια πρωτεΐνη που οι επιστήμονες αποκαλούν χαϊδευτικά «titin», γιατί αν θέλουν να την πουν με το πλήρες αγγλικό όνομά της, θα πρέπει να συλλαβίσουν 189.819 χαρακτήρες! Ευτυχώς που οι χημικές ενώσεις και τα αριθμητικά είναι εκτός συναγωνισμού, αλλιώς θα κατείχαν τα πρωτεία…

Αρχαία και βυζαντινά μακρινάρια, αλλά και καθαρευουσιάνικες κατασκευές

Τα φιλολογικά παιχνίδια των προγόνων μας, οι υπερπολυσύλλαβες λέξεις δηλαδή που δεν έχουν καμιά πρακτική αξία και αποκαλύπτουν απλώς το λογοτεχνικό θάρρος των συγγραφέων, ήταν άλλοτε δημοφιλέστατα.

Την ώρα λοιπόν που οι παραδεδομένες Ελληνικές λέξεις που έχουν πάνω από 20 γράμματα (περισσότερες από 10 συλλαβές) παραμένουν ελάχιστες, οι πρόγονοί μας είχαν βαλθεί να βάλουν τα γυαλιά στους λεξικογράφους.

Πέρα από το μακρινάρι του Αριστοφάνη, η αρχαία γραμματεία έχει να επιδείξει κάμποσες ακόμα μακρεπίμακρες λέξεις. Φαίνεται πως η δεύτερη μεγαλύτερη, που προέρχεται από ελληνικό πάπυρο, είναι μια λέξη 50 γραμμάτων, μια επίκληση στον παντοδύναμο Δία που ρίχνει αστραπές και βροντές, την ώρα που φωτίζει τον κόσμο και χαρίζει πλούτο:

κεραυνομεγακλονοζηνπερατοκοσμολαμπροβελοπλουτοδότα

Στην τρίτη θέση, ο αποθησαυρισμός της αρχαίας ελληνικής τοποθετεί ένα μακρινάρι 47 γραμμάτων που δεν είναι άλλο από ένα πολυσύνθετο επίθετο (αναφέρεται στο «Codices graeci Chisiani e Borgiani»):

ακτινοχρυσοφαιδροβροντολαμπροφεγγοφωτοστόλιστος!

Κατά πόδας ακολουθεί, με 38 γράμματα, το «Ηρακλειανοκυροσεργιοπυρροπαυλοπετρίται» (αναφέρεται στο «Scripta saeculi VII vitam Maximi Confessoris illustrantia»), οι ακόλουθοι του Ηρακλή, Κύρου, Σέργιου, Πύρρου, Παύλου και Πέτρου δηλαδή.

Ο Φλάυιος Διόσκορος του 6ου αιώνα μ.Χ. μας λέει για μια αρκούντως άξια δημιουργία ζώων, πουλιών, αστεριών και ουράνιων σωμάτων, έναν γλωσσοδέτη 38 γραμμάτων: «παναξιοκτηνοπτηναστροφωστηροκοσμοποιία».

Ο Αριστοφάνης ξαναχτυπά, αυτή τη φορά στις «Σφήκες» του, και κάνει σατιρικά λόγο για «ορθροφοιτοσυκοφαντοδικοταλαιπώρων», ένα τεχνητό μακρινάρι 33 χαρακτήρων, ενώ ο Βασίλειος Καισαρείας (ο Άγιος Βασίλης) τον ισοφαρίζει σε γράμματα με το «αστραποβροντοχαλαζορειθροδαμάστου» του!

Ο Θεόδωρος Β’ Λάσκαρης Βατάτζης (Θεόδωρος Β’ Δούκας Λάσκαρις) αναφέρει σε επιστολή του τον υπέροχο σιδηρόδρομο «στρογγυλοφιλοσοφογραμματογράφου», με τον άθλο του των 31 γραμμάτων να συναντά ωστόσο στο διάβα του και πάλι τον Αριστοφάνη, ο οποίος τον ισοφαρίζει στη «Λυσιστράτη» με το «σπερμαγοραιολεκιθολαχανοπώλιδες».

Ο κωμικός ποιητής της αρχαιότητας Έφιππος ο Αθηναίος πλάθει ένα μακρινάρι με τον Βρύσο και τον Θρασύμαχο και τα κέρματα που παίρνουν, το οποίο σκαρφαλώνει στα 30 γράμματα («Βρυσωνοθρασυμαχειοληψικερμάτων»), την ίδια ώρα που η βυζαντινή εκκλησιαστική παράδοση μάς άφησε κληρονομιά τόσο το «πανυπερπρωτοπανσεβαστοϋπέρτατος» των 31 χαρακτήρων όσο και τα «ακτινολαμπροφεγγοφωτοστόλιστος» και «πανσεβαστοκοσμοποθοπροσκύνητος» των 30 γραμμάτων!

Ο Φιλόξενος ο Κυθήριος, διθυραμβοποιός της κλασικής εποχής, είχε τον δικό του σιδηρόδρομο-σήμα κατατεθέν με 30 γράμματα, το «τοξαισελαιοξανθεπιπαγκαπύρωτος», την ίδια ώρα που ο βυζαντινός λόγιος και γραμματικός του 12ου αιώνα Ιωάννης Τζέτζης σκαρφίστηκε ένα ισοδύναμο σε μακροσκελείς όρους μακρινάρι, το «κομπορηματοχρηματομετεωροφέναξ».

Ο πανταχού παρόντας λεξιπλάστης της αρχαίας ελληνικής Αριστοφάνης τα είχε δώσει όλα στη «Λυσιστράτη» σε όρους γλωσσικής επινοητικότητας και ξαναχτύπησε με τον γλωσσοδέτη των 29 γραμμάτων «σκοροδοπανδοκευτριαρτοπώλιδες», τον οποίο ισοστάθμισε ο βυζαντινός ιερωμένος και λόγιος του 13ου αιώνα Ιωάννης Απόκαυκος, όταν χαρακτήρισε κάποιον «λογαριαστοπνευματικοοικονόμος».

Ειδική αναφορά οφείλει να γίνει στον βυζαντινό λόγιο του 9ου αιώνα Κωνσταντίνο Ρόδιο, ο οποίος δεν έκρυβε τις γλωσσοπλαστικές του δυνάμεις. Κι έτσι μας χάρισε τα «πρεσβευτοκερδοσυγχυτοσπονδοφθόρος» (33 γράμματα),

«πλαστιγγοζυγοκαμπανοσφαιρωστάτης» (32 γράμματα),

«βαρβιτοναβλοπλινθοκυμβαλοκτύπος» (31 γράμματα),

«ελληνοθρησοχριστοβλασφημότροπος» (31 γράμματα),

«κασαλβοπορνομαχλοπρωκτεπεμβάτης» (31 γράμματα),

«λακτεντοχοιροκριοβουτραγοσφάγος» (31 γράμματα),

«ολεθριοβιβλοφαλσογραμματοφθόρος» (31 γράμματα),

«λαρυγγογλασκοξεστοχανδοεκπότης» (30 γράμματα),

«κορνουτοπαρθενοτριβοψυχοφθόρος» (30 γράμματα),

«ἀλλαντοχορδοκοιλιεντεροπλύτης» (29 γράμματα),

«κλεπτοτυμβονυκτεροσκοτεργάτης» (29 γράμματα),

«μοιχοπαιδοδουλοσκανδαλεργάτης» (29 γράμματα) κ.λπ.

Στα «Κορακιστικά» (1813) του Ιάκωβου Ρίζου Νερουλού συναντάμε το σατιρικό καθαρευουσιάνικο μακρινάρι των 31 παρακαλώ γραμμάτων «ελαδιοξιδιοαλατολαχανοκαρύκευμα», ενώ στη θεατρική «Βαβυλωνία» του Δημήτρη Βυζάντιου φιγουράρει το 33 χαρακτήρων «εδωδιμολεσχοποικιλοβρωματοπωλείον»!

Ο λαϊκός μας ήρωας Καραγκιόζης ήταν ταυτοχρόνως μεγάλος γλωσσοπλάστης, αφού δεν έκρυβε ποτέ στο θέατρο σκιών τον λεξιλογικό του πλούτο. Κι έτσι τόλμησε να συλλαβίσει το μακρυνάρι των 73 γραμμάτων, διαμαρτυρόμενος στον Χατζηαβάτη ότι «δεν ψάχνει υπηρέτη ο Βεζίρης, αλλά έναν «υπηρετομαγεροσιδεροζυμωσφουγκαροκαμαριεροκηπουροαμαξογραμματογλωσσομαθή»!

Αλλά και ο Κλεάνθης Τριαντάφυλλος, γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους ως Ραμπαγάς, δημοσίευσε στο σατιρικό περιοδικό του «Ραμπαγάς» στις 26/6/1886 (τίτλος άρθρου «Αι Αθήναι διασκεδάζουν») το απίστευτο μακρινάρι

καφελουκουμοκονιακορρουμοσουμαδολεμοναδοκερασομπισκοτοκουραμπιεδοναργιλεδο-
μαστιχοτριανταφυλλωνερόματα

Διάφοροι αχταρμάδες

Αν χρησιμοποιήσουμε ως πηγή τα λεξικά της κοινής νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη, Μπαμπινιώτη, Φυτράκη κ.λπ.), τότε η ελληνική απόδοση του DNA, το «δεσοξυριβοζονουκλεϊνικό» οξύ, φαίνεται να κρατά τα σκήπτρα με 23 γράμματα. Με μόλις ένα γράμμα λιγότερο, το «ηλεκτροεγκεφαλογράφημα» κατατάσσεται δεύτερο, εκτός κι αν το πάρουμε στη γενική του («ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος»), που πλέον έχει 25 γράμματα (το «δεσοξυριβοζονουκλεϊνικό» στη γενική του μένει πίσω με 24 χαρακτήρες). Καταλαβαίνετε τη συλλογιστική…

Το «κοινωνιογλωσσολογικός» (Λεξικό Τριανταφυλλίδη) έχει 21 γράμματα, τι γίνεται όμως με το «κοινωνικοοικονομικοπολιτικοπεριβαλλοντικός»; Το παιχνίδι με την ελληνική γλώσσα δεν έχει πραγματικά τέλος, αν επιστρέψουμε όμως στις «κανονικές» λέξεις (τις λεξικογραφημένες δηλαδή), πρέπει να μνημονεύσουμε το 21 γραμμάτων μακρινάρι «αλληλοεξουδετερώνομαι», το οποίο αν γίνει «αλληλοεξουδετερωνόντουσαν» αγγίζει τους 25 χαρακτήρες.

Στο ανατρεπτικό Αντίστροφο Λεξικό (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη), το οποίο περιέχει λέξεις που δεν περιλαμβάνονται στα άλλα λεξικά της νεοελληνικής και συχνά κανείς δεν ξέρει τι σημαίνουν, φιγουράρει μια ακόμα απόπειρα γλωσσοδέτη, που στην ονομαστική έχει 25 γράμματα και στη γενική 28: το «αρεταμαρτωλιδεοπαθόφθεγμα».

Και βέβαια έχουμε και τα αριθμητικά, αν και αυτά δεν έχουν πλάκα. Παραθέτουμε ενδεικτικά μια σειρά που συναντάμε σε μαθηματικά κείμενα που εκτείνονται από τον Διόφαντο ως και τα νεότερα χρόνια:

– τριακοντατρισμυριοστοχιλιοστοεπτακοσιοστοεβδομηκοστόεκτα (56 χαρακτήρες)
– μυριοστοεπτακισχιλιοστοπεντακοσιοστοτεσσαρακοστόπεμπτα (54 χαρακτήρες)
– μυριοστοτετρακισχιλιοστοεξακοσιοστοτεσσαρακοστόπρωτα (52 χαρακτήρες)
– τρισκαιδεκακισμυριοστοτριακοσιοστοεικοστοπρώτων (47 χαρακτήρες)
– τρισκαιδεκακισμυριοστοτριακοσιοστοεικοστόπρωτα (46 χαρακτήρες)
– τετρακισμυριοστοχιλιοστοεξακοσιοστοεξκαιδέκατον (47 χαρακτήρες)
– τετρακισμυριοστοτετρακισχιλιοστοοκτακοσιοστόν (45 χαρακτήρες)
– τρισχιλιοστοδιακοσιοστοτεσσαρακοστοέννατον (42 χαρακτήρες)
– δισμυριοστοδισχιλιοστοτετρακοσιοστόν (36 χαρακτήρες)
– οκτακισχιλιοστοεκατοστοεικοστόγδοον (35 χαρακτήρες)
– εννεακαιεικοσικαιεπτακοσιοπλασιάκις (35 χαρακτήρες)
– τετταρακοντακαιπεντακισχιλιοστόν (32 χαρακτήρες)
– τετρακισχιλιοστοεξηκοστοτέταρτον (32 χαρακτήρες)
– επιτετρακοσιοστοκαιτεσσαρακοστώ (31 χαρακτήρες)
– χιλιοκτακοσιογδοηκονταπλασίονα (30 χαρακτήρες)
– τετρακισχιλιοστοενενηκοστόεκτα (30 χαρακτήρες)
– διακοσιοστοτεσσαρακοστοτρίτοις (30 χαρακτήρες)

Στην προφορική μας παράδοση, όλοι ξέρουμε τη «σκουληκομυρμηγκότρυπα» των 21 χαρακτήρων («σκουληκομυρμηγκότρυπες» με 22 γράμματα), ή την εκκλησιά τη «μολυβοκοντυλοπελεκητή» (κι αν την κάνουμε «μολυβοκοντυλοπελεκητούς» ανεβαίνει στα 23 γράμματα), αλλά και το «υποδηματοεπιδιορθωτήριον» των 24 γραμμάτων που καταγράφει ο Τριανταφυλλίδης.

Αλλά και το παλιό κλασικό «αναρχοληστοκομμουνιστοσυμμορίτες», που τόσο χρησιμοποιήθηκε μεταξύ 1940-1970, είναι ένα τεχνητό μακρινάρι 32 γραμμάτων, όχι τίποτα παίξε-γέλασε! Την ίδια στιγμή, η ιδιωματική μας παράδοση μας έχει χαρίσει πάμπολλους γλωσσοδέτες, από το «ποτηροκαλαθοσκαρβελοσωμαρογαϊδουρολειβαδοποταμίσουμε» των 52 χαρακτήρων μέχρι και εκείνη τη φουκαριάρα την καρέκλα που το ποδάρι της «ξεκαρεκλοποδαριαστηκε» (21 γράμματα)!

Είπαμε, το παιχνίδι με τη γλώσσα δεν έχει τέλος και προέρχεται ακόμα και από πηγές που δεν θα περίμενες ποτέ. Πώς το λέει αυτό το χρώμα η Μοιραράκη; Α ναι, «μπορδοροδοκοκκινοζορζοβί» (24 γράμματα)!

Περιμένουμε φυσικά και τις δικές σας συνεισφορές, καθώς είναι τόσα αυτά τα υπέροχα μακρινάρια που έμειναν εκτός…

Πηγές:

Υλικό αντλήσαμε από το blog του Σαραντάκου και το Ηλληνιστεύκοντος, τη Wikipedia αλλά και τις μοναδικές συζητήσεις σε αντίστοιχα φόρουμ, newsbeast.gr